سال ششم، شماره دوم، پياپي 11، بهار و تابستان 1396

ذبيح‌الله مرادي / دانشجوي دکتري حقوق عمومي مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني ره     z.moradi@gmail.com
ابراهيم موسي‌زاده / دانشيار دانشگاه تهران    e.mousazadeh@ut.ac.ir
دريافت: 23/12/1396 ـ پذيرش: 15/05/1397

چکيده
درعرف سياسي، جمهوري نوعي حکومت است که در آن مسئولين حکومتي با رأي مستقيم يا غيرمستقيم برگزيده شده‌اند‌. انديشمندان حقوق، عناصري مانند اعتبار رأي اکثريت، مشارکت و توزيع قدرت را از مهم‌ترين عناصر جمهوري مطرح کرده‌اند. عناصر مذکور در تصميم‌گيري‌هاي شورايي در حقوق معاصر از مسلمات شمرده مي‌شود. نوشتار حاضر تلاش دارد که عناصر جمهوريت را بر اساس رويکرد اسلامي مورد ارزيابي قرار دهد. تحقيق مذکور که با روش کتابخانه‌اي به سرانجام رسيده، در‌صدد تبيين اين پرسش است که نظر اسلام در‌بارة عناصر جمهوريت چيست؟ نتيجة تحقيق نشان مي‌دهد که مشورت و مشارکت مردم درحکومت اسلامي براي کشف مصلحت و واقع طريقيت دارد. حاکم اسلامي پس از پايان مشاوره بر اساس مصلت جامعه اسلامي تصميم مي‌گيرد؛ خواه مصلحت اقتضا کند که بر وفق رأي اکثريت مردم عمل شود ـ مانند آنچه به هنگام جنگ احد پيش آمد ـ و خواه مقتضاي مصلحت، عمل کردن بر خلاف رأي اکثريت باشد و چنين نباشد که موافقت با اکثريت، مصلحتي قوي‌تر از مصلحت خودکار داشته باشد. فقط در آنجايي که ادله طرفين (اکثريت و اقليت) کاملاً مساوي باشد، حاکم اسلامي رأي اکثريت را مي‌پذيرد و قانونيت مي‌دهد. پس رأي رهبر اسلامي مطاع و متبع است نه رأي اکثريت افراد. از طرفي توزيع قدرت و نظارت بر حاکمان طبق قاعدة «النصيحة لائمه المسلمين» مورد توجه اسلام قرار مي‌گيرد و مي‌توان آن‌ را به‌عنوان يکي ديگر از نمونه‌هاي عملي مشارکت شهروندان در نظام اسلامي مطرح کرد.
کليدواژه‌ها: مشروعيت، جمهوريت، رأي اکثريت، مشارکت، توزيع قدرت.